تاریخچه اصطلاح پولشویی
نخستین بار فردی به نام آل‌کاپون گروهی مخفی را که هر یک متخلف حرف‌های بودند به نام آل کاپون‌ها تشکیل داد. این گروه اقدام به اخاذی و زورگیری از مردم می‌کردند و برای پنهان‌سازی شیوه عمل و جرم خود، رخت‌شوی خانه‌ای را راه اندازی کردند و وانمود می‌کردند درآمد خویش را از طریق کار کردن در این رخت‌شوی خانه به دست می‌آورند. بدین شکل بود که اصطلاح پولشویی به وجود آمد.
پولشویی چیست؟
پولشویی فرآیند پیچیدهای است که طی آن جنایتکاران و صاحبان دارائی‌های غیر قانونی، عواید حاصل از عملیات مجرمانه را با هدف پنهان کردن منشاء مجرمانه آن تغییر چهره داده و این تصور را ایجاد می‌کنند که پولی را که خرج می‌کنند در واقع متعلق به خود آنها بوده و از راه قانونی به دست آمده است. می‌توان گفت پولشویی تبدیل، مبادله یا انتقال عوایدی به منظور پنهان كردن منشأ غیرقانونی آن با علم به این كه به طور مستقیم یا غیرمستقیم ناشی از ارتكاب جرم بوده یا كمك به مرتكب به نحوی كه وی مشمول آثار و تبعات قانونی ارتكاب آن جرم نگردد.
انواع پول‌های نامشروع
- قاچاق انسان
- قاچاق اسلحه
- سرقت
- فعالیت‌های مفسدانه
- تروریسم
- قاچاق مواد مخدر
- فرار مالیاتی
اهداف پولشویی
فرار از تعقیب: مجرمان و سازمان‌های جنایی می‌کوشند تا برای فرار از مجریان قانون، عواید حاصل از اعمال مجرمانه خود را با ادغام در پول تمیز، مشروع و قانونی جلوه دهند و در صورت موفقیت در این امر، راه تعقیب آنان مسدود خواهد شد.
فرار از مجازات: در صورت عدم شناسایی مجرم مجازاتی در کار نبوده و بدیهی است تکرار جرم نیز بیشتراز پیش خواهد بود.
فرار از مالیات: در بسیاری از کشورها مالیات گریزی و پولشویی توام با یکدیگر وجود دارند و پولشویی یک راهکار موثر برای فرار از پرداخت مالیات است.
فرار از مصادره اموال: اکثریت کشورها در صورت کشف جرم پولشویی، مصادره و توقیف اموال حاصل از جرم را جز مجازات در نظر گرفتهاند، بنابراین نجات دارایی‌ها و ثروث کثیف از ترس مصادره، هدف پولشویان است.
اثرات مخرب پولشویی بر اقتصاد
پولشویی به علت جهانی شدن اقتصاد و توسعه روابط فرهنگی، اثرات مخربی برای جوامع بشری به همراه داشته است. اگر چه پدیده مذکور، در اغلب کشورها امکان بروز و ظهور دارد، اما تاثیر آن بر کشورهای در حال توسعه به علت وجود بازارهای مالی کوچک، مخربتر است و ثبات اقتصادی و سیاسی آنها را در معرض آسیب جدی قرار می‌دهد.
- به خطر افتادن ریسک شهرت کشور و موسسات مالی
- افزایش نقدینگی و تورم
- استفاده از بخش عمده پول کثیف برای سرمایه‌گذاری و ساماندهی جرایم جدید
- اشتباهات در سیاست‌گذاری کلان اقتصاد به علت اشتباهات اندازه‌گیری در آمارهای اقتصادی
- بی اعتمادى مردم نسبت به نظام مالى
- رواج انواع جرائم در داخل كشورهاى هدف از جمله قاچاق مواد مخدر
- تخریب بازارهای مالی
- کاهش نرخ سالانه تولید ناخالص ملی
- فرار سرمایه به صورت غیرقانونی از کشور
- ورشکستگی بخش خصوصی
- کاهش بهره وری در بخش واقعی اقتصاد
- افزایش ریسک خصوصی سازی
- تخریب بخش خارجی اقتصاد
- بی‌ثباتی در روند نرخ‌های ارز و بهره
- توزیع نابرابر درآمد
روش‌های مبارزه با پولشویی
پولشویی، عبارت است از هر نوع عمل یا اقدام به عمل برای مخفی كردن یا تغییر ظاهر هویت نامشروع حاصل از فعالیت‌های مجرمانه، به گونه‌ای كه وانمود شود، این عواید از منابع قانونی سرچشمه گرفته است. پولشویی یا تطهیر پول فعالیتی مجرمانه، در مقیاس بزرگ، گروهی، مستمر و درازمدت است كه می‌تواند از محدوده سیاسی یک كشور مفروض نیز فراتر رود. پولشویی یک فرایند سه مرحله‌ای است كه مرحله اول مستلزم قطع هرگونه ارتباط مستقیم بین وجوه و جرمی است كه حاصل شده، مرحله دوم مخفی كردن رد پای وجوه برای جلوگیری از تعقیب قانونی آن و مرحله سوم بازگرداندن وجوه به مجرم به صورتی كه نحوه اكتساب و محل جغرافیایی آن قابل ردیابی نباشد.
پولشویی آثار زبان‌بار بر اقتصاد، جامعه و سیاست دارد. آلوده شدن و بی‌ثباتی اقتصاد تضعـیف بخش خصوصی و برنامه‌های خصوصی‌سازی، كاهش كنترل دولت بر سیاست‌های اقتصادی، فاسد شدن ساختار حكومت، بی‌اعتمادی مردم، بی‌اعتباری دولت‌ها و نهادهای اقتصادی كشور و… غیره تنها بخشی از این آثار است. پیشینه اقدام‌های بین‌المللی برای مبارزه با پدیده‌پولشویی و تدوین راهكارهای جهانی برای مقابله با این معضل به سال‌های میانی دهه ۱۹۸۰ برمی‌گردد. به طوركلی فرایند پولشویی دارای سه مرحله به صورت زیر است:
۱ – جایگذاری: اولین مرحله از فرایند پولشویی، جایگذاری یا تزریق عواید از فعالیت‌های مجرمانه به شبكه مالی رسمی با هدف تبدیل عواید از حالت نقدی به ابزارها و دارایی‌های مالی است كه یا برای سپرده‌گذاری در موسسات مالی خارجی به بیرون از مرزها انتقال داده می‌شود و یا برای خرید كالاهای با ارزش مانند آثار هنری، هواپیما، فلزات و سنگ‌های قیمتی به كار می‌رود. یا به صورت سپرده‌گذاری در بانک‌های داخلی یا دیگر موسســات مالی رسمی و غیررسمی صورت می‌گیرد.
۲ – لایه چینی: این مرحله كه در واقع جداسازی عواید حاصل از فعالیت‌های مجرمانه از منشا یا فعالیت‌های موجــــود آن است ازطریق ایجاد لایه‌های پیچیدهای از معاملات یافتن و انتقال مالی چندگانه با هدف مبهم ساختن فرایند حسابرسی و مجهول گذاشتن هویت طرف‌های اصلی معامله و ناممكن كردن ردگیری منشا عواید مزبور صورت می‌گیرد.
۳ – یكپارچه سازی: آخرین مرحله در فرایند پولشویی یكپارچه‌سازی یا فراهم كردن پوشش ظاهری مشروع و توجیه قانونی برای عواید حاصل از فعالیت‌های مجرمانه است. چنانچه مرحله لایه چینی با موفقیت انجام شود عواید شسته شده با استفاده از طرح‌های یكپارچه‌سازی، به نحوی وارد جریان اصلی اقتصادی می‌شود كه بازگشت به سیستم مالی، وجوه شكل و ظاهری قانونی یافته است.
مهمترین آثار منفی اقتصادی پدیده پولشویی
- تضعیف بخش خصوصی: پولشویان با هدف پنهان كردن عواید حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی خود، با استفاده از شركت‌های پیشرو، عواید مزبــــــور را با وجوه قانونی مخلوط می‌كنند. از آنجایی كه این شركت‌ها به وجوه غیرقانونی قابل توجهی دسترسی دارند كه به آنها كمک می‌كند تا محصولات و خدمات خود را با قیمتی كمتر از سطح قیمت بازار ارائه دهند این امر رقابت را برای شركت‌های قانونی بسیار مشكل می‌كند و باعث بیرون راندن توسط شركت‌ها و سازمان‌های مجرم از بازار و تضعیف بخش خصــوصی قانونی در اقتصاد می‌شود.
- تضعیف یكپارچگی و تمامیت بازارهای مالی: موسسات مالی متكی به عواید حاصل از فعالیت‌های مجرمانه در مدیریت مناسب دارائی‌ها انجام به موقع تعهدات و عملیات خود با مشكلات و چالش‌های بیشتری مواجه‌اند.
- كاهش كنترل دولت بر سیاست‌های اقتصادی: در بعضی از كشورهای درحال توسعه این عواید غیرقانونی ممكن است میزان بودجه دولت را تحت‌الشعاع قرار دهد و در نتیجه كنترل دولت بر سیاست‌گذاری‌های اقتصادی را كاهش دهد.
- اخلال و بی ثباتی در اقتصاد : اشخاصی كه اقدام به پولشویی می‌كنند به دنبال سود حاصل از سرمایه‌گذاری وجوه غیرقانونی خود در فعالیت‌های اقتصادی نیستند، بلكه هدف آنها نگهداری اصل وجوه و عواید مزبور است.
ضرورت مقابله با پولشویی
پولشویی عملیات بازارها را مختل می‌كند. معـــاملاتی كه برای مقاصد پولشویی انجام می‌گیــــرد تقاضا برای نقدینگی را افزایش می‌دهد، نرخ بهره و مبادله را بی‌ثبات می‌كند به رقابت غیرعادلانه منجر می‌شود و تورم را در كشورهایی كه تبه‌كاران فعالیت‌های تجاری خود را انجام می‌دهند به شدت افزایش می‌دهد.
پولشویی اعتبار و درنتیجه ثبات بازارهای مالی را از بین می‌برد. چنانچه نظام بانكی درنتیجه جرائم سازمان یافته اعتبار خود را از دست دهد، تمام سیستم مالی كشور یا حتی نظام مالی منطقه موردنظر، دچار آسیب پذیری جدی می‌شود.
اقدامات به عمل آمده در ایران
متاسفانه در اقتصاد ایران تاكنون به دلیل ناشناخته ماندن پیامدها و آثار زیانبار پولشویی اقدام قابل توجهی صورت نگرفته یا حساسیتی ویژه برای رویارویی با این پدیده در جامعه ایجاد نشده است. تنها اقدام مثبت در این زمینه، لایحه منع‌پولشویی تقدیمی دولت به مجلس شورای اسلامی است كه درحال بررسی است و تا حدودی مقدمات كارها در این زمینه فراهم شده است.
برپایه تعریف پولشویی و باتوجه به اینكه جرائم منشاء، لزوماً باهدف ایجاد درآمد برای مجرمان انجام نمی‌شود زمینه مبارزه با پولشویی در ایران علاوه بر پوشش مواردی مانند نقل وانتقال یا دادوستد موادمخدر، درآمدهای به دست آمده از سایر جرائم تعریف شده در چارچوب مجموعه قوانین و مقررات كنونی جمهوری اسلامی ایران را دربرمی‌گیرد.
جرائم منشا پولشویی در ایران عبارتند از: قاچاق موادمخدر، مشروبات الكلی، قاچاق كالا، گریز از مالیات، معاملات متكی به اطلاعات درونی یا محرمانه، اخاذی، ارتشاء، اختلاس، كلاهبرداری، سرقت، آدمربایی، قتل و جنایت، قمار، ربا و فحشا.
نتیجه گیری
پولشویی روی دیگر یا نیمرخ مالی فعالیت‌های بزهكاران‌های است كه در آن عواید حاصل از فعالیت‌های مجرمانه و غیرقانونی طی رونـــــدی در مجاری قانونی تطهیر و پاک می‌شود. پولشویی فعالیتی مجرمانه در مقیاس بزرگ، گروهی، مستمر و درازمدت است كه می‌تواند از محدوده سیاسی یک كشور مفروض نیز فراتر رود.
برپایه مطالب فوق درمورد پولشویی و باعنایت به واقعیات موجود اقتصاد ایران، مبارزه با پدیده پولشویی، نقل و انتقال وجوه حاصل از مواردی مانند قاچاق موادمخدر و مشروبات الكلی، قاچاق كالا، گریز از مالیات، معاملات متكی به اطلاعات درونی یا محرمانه، اخاذی، ارتشاء، اختلاس و كلاهبرداری، سرقت، آدم ربایی، قتل و جنایت، قمار، ربا، فحشاء و سایر جرائم سازمان یافته و تعریف شده در چارچوب مجموعه قوانین و مقررات كنونی جمهوری اسلامی ایران را دربر می‌گیرد.
جهت‌گیری قانون مبارزه با پولشویی و آئین‌نامه‌های اجرایی آن باید طوری باشد كه راه‌های مصرف و نقل و انتقال وجوه حاصل از قاچاق و سایر فعالیت‌های مجرمانه را محدود و قابل شناسایی كند. از این رو، وظیفه اصلی قوه مقننه تصویب قوانین و ابزارهای حقوقی لازم برای مراجع مسئول مبارزه با پولشویی است.
اولین قدم در این راه، جرم اعلام كردن پولشویی است. یعنی مجلس با تصویب قانونی باید به مراكز قضایی و انتظامی، اختیار مجازات پولشویان و مصادره دارائی‌های حاصل از ارتكاب جرم پولشویی را بدهد. همچنین باید چارچوبی تدوین شود كه طبق آن، مراكز مسئول مبارزه با پولشویی بتوانند اطلاعات به دست آمده را بین خود و همتایان خارجی مبادله كنند.
اقدامات ما در حوزه مبارزه با پولشویی
گروه ارزش آفرینان امتیاز در راستای سیاست مبارزه با پولشویی ضمن تعریف کمیته مبارزه با پولشویی در ساختار سازمانی خود که متشکل از مدیرعامل، مسئول مبارزه با پولشویی، نماینده هیات مدیره و مدیر ارشد مالی و حسابرس داخلی شرکت می‌باشد.
نسبت به تدوین دستورالعمل مبارزه با پولشویی با در نظر گرفتن ضوابط و مقررات بالادستی اقدام نموده است. این شرکت سیاست مبارزه با پولشویی را به عنوان یکی از جدی‌ترین برنامه‌های چند منظوره خود انتخاب شرکای تجاری، انجام معاملات بزرگ و مساوات مدیریتی خود لحاظ نموده و بابت این سیاست به دنبال ایفای نقش سازنده در شفاف‌سازی معاملات و مراودات مالی تحت کنترل خود می‌باشد.